Jak mówi legenda, to właśnie chiński rzemieślnik, zajmujący się na co dzień wyplataniem koszyków, postanowił pewnego dnia obkleić wiklinowy szkielet gliną i poddać ją działaniu ognia. Efekt był zaskakujący. Co prawda, wiklinowa konstrukcja spaliła się, ale glina zamieniła się w twardą skorupę, otwierając zupełnie nowy rozdział w historii światowego dziedzictwa.
Porcelana stanowi najszlachetniejszy gatunek ceramiki. Zachwyca bielą, delikatnością, przeświecalnością i doskonałością szkliwa.
Receptura jej wyrobu została opracowana w Chinach już w VII wieku. Podstawowym surowcem do produkcji porcelany jest glinka kaolinowo porcelanowa, a najszlachetniejszą jej postacią prawie czysty kaolin. Miejscem występowania kaolinu w tej właśnie postaci jest okolica między innymi Jingdezhen- Chińska stolica porcelany.
„Chińczycy posiadają bardzo delikatną glinkę, z której wytwarzają naczynia tak przezroczyste, jakby ze szkła; można zobaczyć wodę przez ścianki naczynia, chociaż jest ono wykonane z gliny” – tak o porcelanie pisał w 851 roku arabski podróżnik Sulejman.
Marko Polo
Pierwszym Europejczykiem, który zetknął się z porcelanowymi wyrobami, był Marco Polo. Naczynia, jakie widział na dworze cesarza Kubilaja, skojarzyły mu się z połyskującymi muszlami skorupiaków genus porcellana, dlatego opisując te cudowne wyroby w swoim pamiętniku użył słowa porcelana.
W średniowieczu porcelana docierała do Europy niezwykle rzadko. Znaczenie dla Europy miała podróż weneckiego kupca Marco Polo.
Marko Polo wyruszył z Wenecji do Chin pod koniec 1271r. Historię swej podróży opisał w książce „Opisanie Świata”, książka ta przez długie lata była obszernym źródłem wiedzy o kulturze dalekiego wschodu. Otworzyła ona przed Europejczykami nowy świat, przynosi ona też pierwsza wzmiankę o chińskiej porcelanie w której pisze –
I jeszcze dodam, że w tej prowincji znajduje się miasto zwane
Tiundżu, gdzie wyrabiają talerze z porcelany, mniejsze i większe, najpiękniejsze, jakie oglądać można. I nigdzie indziej nie wyrabiają ich poza tym miastem. I stąd rozwożone są na cały świat. Są one tam w wielkiej ilości i bardzo tanie, tak tanie, że za jeden wenecki grosz można mieć trzy wspomniane misy, najpiękniejsze, jakie można sobie wyobrazić. Te misy robią z gliny, jak powiem.
Zbierają jakby pewien rodzaj rudy, muł oraz ziemię spróchniałą, robią z niej kopce wielkie; i tak zostawiają je na słońcu i na deszczu przez trzydzieści lub czterdzieści lat. I przez ten czas nie ruszają ich wcale. Przez ten cały czas ziemia owa staje się tak miałka i oczyszczona, że misy z niej robione nabierają barwy lazurowej i są nadzwyczaj piękne i pełne blasku. I można im potem nadać barwę, jaką chcemy, i wypalić w piecu. I musicie wiedzieć że ci ,którzy ziemię ową zbierają w kopce , zbierają ją dla swoich synów, lecz ponieważ długi okres potrzebny jest do przetrawienia tej ziemi w spokoju, owi synowie nie mogą się spodziewać osobistych zysków z tej przeróbki, lecz dochód zbierać będą ich dzieci, które po nich przyjdą” przekład Marco Polo„Opisanie Świata” W-wa1975
Rycina z książki Opisanie Świata
Brak odpowiednich szlaków komunikacyjnych spowodował, że w średniowieczu handel z Chinami, był bardzo ograniczony. Dopiero dwieście lat później Europa uzyskała możliwość utrzymania stałych kontaktów handlowych z bogatymi krajami wschodniej Azji.
Waza z dynastii Yuan XIII w
Porcelanowe artefakty docierały Jedwabnym Szlakiem na dwory królewskie i do pałaców bogatych rodów. Ich cena przewyższała cenę srebra, porcelana zyskała miano „białego złota”. Zdarzało się, że wartość porcelanowego serwisu sięgała kilku wsi.
Porcelana była ceniona przez władców nie tylko ze względu na swoje piękno. Wierzono, że porcelana rozpuszcza się pod wpływem silnej trucizny. Porcelanowe naczynia miały więc ostrzegać swoich użytkowników przed ewentualnym zamachem na ich życie.
https://www.youtube.com/watch?v=9YNDe5WbdbQ
W nowożytności w związku z modą na orientalizm cieszyła się tak dużą popularnością, że czynione były rozmaite starania mające na celu odkrycie sposobu jej produkcji, stanowiącego jedną z najpilniej strzeżonych tajemnic Wschodu.
Próby, te zakończyły się powodzeniem po wielu latach mozolnych eksperymentów.
Najbardziej pożądaną cechą przedmiotów wykonywanych z próbnych mas była biel, przeświecalność, twardość,a za razem delikatność. Receptury dopatrywano się w połączeniu cech glin ceramicznych ze szkłem, alabastrem czy innymi materiałami z cechami transparentności.
Tajemnicę wytwarzania porcelany pierwsi próbowali odkryć Włosi (XV-XVIw). We Włoszech bowiem na wysokim poziomie stała produkcja ceramiki i szkła. Rezultatem ich eksperymentów była proto-porcelana , nazwana „porcelaną medycejską” od nazwiska panującego aktualnie na dworze Francesco Maria de Medici. Zakres produkcji nie był duży. Masa była mieszaniną białej glinki z piaskiem z dodatkiem kryształu górskiego, cyny i ołowiu. W rezultacie otrzymywano po wypale czerep żółtawy czasem białawy do szarego. Z tego okresu zachowało się 59 wykonanych z tej masy artefaktów
Ze źródeł historycznych nie dowiadujemy się , jak długo wyrabiano
„porcelanę medycejską”, jednak po śmierci Francesca Marii jej produkcji szybko zaniechano.
W wieku XVII wysiłki zmierzające do odkrycia tajemniczej formuły składu i wytwarzania porcelany skoncentrowały się we Francji, gdzie wynaleziono tak zwana porcelanę frytową. Ożywiły się też ośrodki we Włoszech , Anglii Niemczech.
W 1745 w Anglii opracowano technologię wytwarzania porcelany
kostnej .Produkowano ją ze spopielonych kości bydła (stąd popularna nazwa bone china), skalenia i kaolinu. Porcelana ta wyróżnia się wysokim poziomem bieli, przejrzystością, jest produkowana aż do dziś, pozwala na wytwarzanie naczyń o cienkich wysoce transparentnych ściankach.
Porcelana kostna ma barwę od śnieżnobiałej, przez odcień kości słoniowej aż do ciepłego beżu. Barwę białą bon china zawdzięcza faktowi, że związki żelaza będące w składowych masy, w czasie wypału, łączą się z fosforem wapnia zawartym w kościach w bezbarwną fazę szklistą. Temperatura wypału porcelany miękkiej to ok 1300 stopni. Odmianą tak zwanej porcelany miękkiej jest plastyczna masa porcelanowa parian stworzona na potrzeby wyrobu figur oraz toczenia.
Na przełomie XVII iXVIII wieku nadal trwały w Europie poszukiwania sposobu produkcji porcelany tzw „prawdziwej” opartej na mieszaninie surowców mineralnych. Odkrycie receptury masy porcelanowej twardej stanowiło punkt zwrotny w dziejach ceramiki europejskiej.
Inicjatorem poszukiwań receptury był Fryderyk August elektor saski, który w 1697 roku został królem Polski. Znalazł on w osobach chemika Ehrenfrieda Walthera oraz Johanna Friedricha Bottgera technologów mogących urzeczywistnić marzenie o wytwarzaniu porcelany podobnej do chińskiej.
W 1708 roku Botteger obwieścił królowi o wytworzeniu pierwszej europejskiej białej porcelany. (temperatura wypału ok 1400stopni c) Jej skład wynosi 40-60% kaolinu, 20-30% skalenia i 20-30% kwarcu, i dodatkowo pokrywana jest szkliwem skaleniowo-wapieniowym.
Aby chronić sekretną recepturę produkcję porcelany przeniesiono z Drezna do Miśni, gdzie w 1710 roku w zamku Albrechtsburg powstała najstarsza w Europie manufaktura porcelany. Technologia wyrobu miśnieńskiej porcelany była ściśle strzeżoną tajemnicą. Środki ostrożności nieustannie udoskonalano, poczynając od całkowitej izolacji Bottgera od świata,a kończąc na na ścisłym oddzieleniu poszczególnych procesów produkcyjnych w samej manufakturze. Niemniej jednak tylko kwestią czasu było pozyskanie przez innych producentów formuły, podobno bałagan panujący w zarządzie miśnieńskiej manufaktury sprzyjał szpiegom różnych przedsiębiorców i migracji rzemieślników.
Fakt sformułowania receptury miśnieńskiej porcelany było epokowym odkryciem ,które przyczyniło się do rozkwitu wręcz eksplozji sztuki dekoracyjnej w europie. Jako nowe medium, oferujące ogromne możliwości wytwarzania wyzwoliła niesamowity potencjał twórczy ,wpływając na kulturę i estetykę codzienności
W XVIII wieku powstały słynne manufaktury między innymi w Wiedniu
,Wenecji,Berlinie Strasburgu Paryżu , Sevres
W końcu w 1771 r. receptura produkcji porcelany została upubliczniona. I od tego momentu rozpoczął się prawdziwy boom – fabryki porcelany powstawały dosłownie wszędzie.
Z racji bliskości Miśni, porcelana do Polski dotarła relatywnie szybko – mniej więcej w 1783 r. otworzono pierwszą fabrykę (najpierw fajansu, potem porcelany) w Korcu – dziś leżącym na terenie Ukrainy.
Słynna korzecka porcelana nie była jednak produkowana zbyt długo, bo po powstaniu listopadowym fabrykę w Korcu zamknięto. Do dzisiejszych czasów przetrwało bardzo niewiele przedmiotów z tej fabryki – są rozsiane po przeróżnych polskich i europejskich muzeach i prywatnych kolekcjach.
Niemal równocześnie powstała jednak kolejna polska fabryka porcelany w Ćmielowie – istniejąca i kontynuująca tradycje po dziś dzień.
W XVIII wieku manufaktury porcelany prześcigały się w swoich realizacjach, zgłębiając techniki wytwarzania porcelany doszukując się coraz wykwintniejszych form, zdobień i malatury. Kopiowano w dalszym ciągu dekoracje z chińskich wyrobów, choć coraz częściej i z większym powodzeniem zdobiono wyroby motywami europejskimi w odpowiedzi na panujące style i trendy.
Monarchowie wielu krajów odkryli , że naczynia porcelanowe w tym serwisy obiadowe mogą być użytecznymi prezentami dyplomatycznym. Dzięki temu stawały się wizytówka , wytwórni i krajów.
W Miśni w latach 1737-1741 wykonano najsłynniejszy serwis na
świecie,którego właścicielem został hrabia Henryk Bruhl, „serwis łabędzi”, przeznaczony dla 100 osób który liczący 2 200 sztuk
Wiele europejskich wytwórni porcelany korzystało z patronatów królewskich.
Ludwik XV i Madame Pompadour mieli pod swoją kuratelą manufakturę w zamku Vincennes .W 1748 utworzono tu „kwiaciarnię” zatrudniająca około dwudziestu kobiet które wytwarzały realistyczne porcelanowe kwiaty . Ich wyroby wykorzystywane były do ozdabiania przedmiotów dekoracyjnych ,były elementem porcelanowych bukietów którymi obdarowywana była ku jej uciesze Madame Pompadour.
W1756 fabryka z zamku Vincennes została przeniesiona do Sevres. gdzie funkcjonuje do dziś.
https://www.sevresciteceramique.fr
Dzisiaj porcelana dzięki swym walorom pozostaje nadal jednym z najszlachetniejszych tworzyw sztuki dekoracyjnej, jak również jest wdzięcznym medium dla współczesnych artystów wielu dziedzin. cdn
https://www.youtube.com/watch?v=WNkzAuSwASY&feature=emb_rel_end
https://www.youtube.com/watch?v=csDCJNJDvQk&feature=emb_rel_end
